Rechtsstaat – algemeen

​

Splinter is een compromisloze verdediger van democratie en rechtsstaat en daarmee van rechtszekerheid, stabiliteit en vooral ook vertrouwen in elkaar en de maatschappij die we samen blijven vormen.

​

Wat is “de rechtsstaat” en hoe wil Splinter die beschermen en verbeteren?

​

De rechtsstaat is een staatsinrichting, waarin iedereen gelijkelijk onderworpen is aan de wet – dus de Staat zelf ook, daaronder begrepen de politici en ambtenaren die namens de Staat de wet maken en uitvoeren. Of dat in de praktijk ook allemaal goed gaat, wordt in een rechtsstaat aan de wet getoetst door een onafhankelijke rechterlijke macht. Dit model, waarin het gezag van de Staat wordt vastgelegd in en beperkt door de wet, lijkt meestal behoorlijk effectief om gewone burgers en bedrijven te beschermen tegenover mogelijke willekeur of machtsmisbruik door een overheid. En tegenover elkaar. Deze rechtszekerheid naar elkaar toe is de kern van de rechtsstaat.

​

Helaas kwamen er afgelopen tijd genoeg voorbeelden in het nieuws waarbij dit niet goed ging. De slachtoffers van de nietsontziende kinderopvangtoeslagaffaire kunnen daar volop over meepraten. Terwijl overheidsmacht misbruikt werd om de levens van onschuldige burgers bewust te verwoesten, liet rechtszekerheid en herstel veel te lang op zich wachten. En velen wachten nog steeds. Geen schadevergoeding kan nog herstellen wat immaterieel kapot is gemaakt: mensen verloren hun baan, hun huis, hun huwelijk en hun gezondheid. Zij verloren al hun vertrouwen in de overheid die hen behoort te beschermen, die er juist zou moeten zijn om de burgers te dienen. De rechtsstaat heeft genadeloos gefaald.

​

Een succesvolle rechtsstaat kan niet bestaan zonder een goed werkende democratie, omdat daarin de volksvertegenwoordiging een serieus corrigerende rol kan spelen bij het controleren van de macht, de regering. Aan beroepspolitici hebben we niet zoveel en aan politici die vastzitten in fractie- of coalitiedwang evenmin.

 

We hebben volstrekt onafhankelijke, moedige volksvertegenwoordigers nodig, die misstanden aan de kaak stellen, niet onder druk te zetten zijn en onbevreesd net zo lang doorvragen en vechten voor degenen die geen stem hebben of voor diegene wiens stem niet gehoord wordt, totdat misstanden aan de oppervlakte komen en hersteld kunnen worden. En het beleid in de goede richting wordt bijgestuurd, desnoods door de wet- en regelgeving te veranderen.

 

Democratie: democratische vernieuwing

​

Volksvertegenwoordigers

​

De afgelopen Tweede Kamerperiode zijn er bijna 30 van de 150 Kamerleden, om verschillende redenen, tussentijds vertrokken uit de Tweede Kamer. Dit baart Splinter zorgen. De Tweede Kamer is niet een opstapje naar een hoge functie in het bedrijfsleven. De Tweede Kamer is ook niet het voorportaal van een wethouderschap of burgemeesterschap. De Tweede Kamer is het hoogste bestuurlijke orgaan in Nederland waar beslissingen worden genomen voor iedereen die in Nederland woont of verblijft. Hier hoort een groot verantwoordelijkheidsgevoel bij. Splinter wil het verloop in de Kamer tegengaan en het parlementair geheugen, dat onmisbaar is, veiligstellen. Daar zijn maatregelen voor nodig:

​

• Wanneer een Tweede Kamerlid tussentijds, vóór de volgende verkiezingen, vrijwillig vertrekt uit de Tweede Kamer vervalt de aanspraak op wachtgeld. Ook mag het vertrekkende Kamerlid voor de duur van maximaal één jaar geen functie bekleden binnen de (semi) overheid.

​

• Splinter is voor het “151e Tweede Kamerlid”. De Kieswet wordt zodanig gewijzigd dat bij tussentijds vrijwillig vertrek (afgezien van uitval door ziekte of een sterfgeval) van een zittende volksvertegenwoordiger, niet automatisch de eerstvolgende op de kieslijst van dezelfde partij als vervanging wordt beëdigd, maar de kandidaat die de meeste voorkeurstemmen heeft gekregen. Dit kan dus ook een kandidaat van een andere partij zijn. Dit is democratisch, gaat het grote verloop in o.a. de Tweede Kamer tegen en het parlement krijgt weer de status van het hoogste ambt in Nederland terug, in plaats van dat het Tweede Kamerlidmaatschap wordt gebruikt als springplank naar een topfunctie elders. Om zetelverlies te voorkomen zullen politieke partijen eerder kandidaten selecteren die de hele termijn willen excelleren in het hart van onze democratie. Ook zal het campagnegeld gelijkwaardig worden ingezet om behalve de lijsttrekker ook de andere kandidaten op de kieslijst stemmen te laten trekken. Aan het hardnekkige fenomeen “politieke backbencher” of “stemvee” komt daarmee ook een einde. Immers, onze Grondwet spreekt slechts van ‘Leden der Staten-Generaal’ en niet van politieke partijen. Leden worden op persoonlijke titel gekozen en stemmen zonder last. Het op deze manier meer gewicht geven aan voorkeursstemmen, zorgt voor de noodzakelijke herwaardering van individuele Kamerleden binnen de politieke partij.

​

• Het zwangerschapsverlofbeleid voor volksvertegenwoordigers zou vrouwvriendelijker moeten worden gemaakt om het aantrekkelijker te maken voor vrouwen om politiek actief te worden en te blijven. Daarom stelt Splinter voor om zwangerschapsverlof voor volksvertegenwoordigers gelijk te trekken met de regelgeving zoals dat in het Arbeidsrecht is vastgelegd.

​

• Ziekteverlof voor een volksvertegenwoordiger is mogelijk voor maximaal vier maanden per periode (dat is nu 12 maanden per periode).

​

• Inzet tijdens de coalitievorming en coalitieonderhandelingen zou wat Splinter betreft zijn: minderheidskabinet met een regeerakkoord op hoofdlijnen. Zo wordt voorkomen dat de oppositie 4 jaar lang buiten spel staat en alle voorstellen kunnen worden gedwarsboomd door de coalitie. Tevens wordt daarmee vermeden dat de coalitie haar voorstellen altijd aanneemt zonder zich iets aan te trekken van de oppositie. Met een minderheidskabinet en een regeerakkoord op hoofdlijnen zal de coalitie actief op zoek moeten naar steun van de oppositie en wisselende meerderheden creëren. Om tot goede wetgeving en besluitvorming te komen is het noodzakelijk dat partijen optimaal samenwerken. Met een minderheidskabinet zal die noodzaak ook daadwerkelijk gevoeld worden. Polarisatie wordt daarmee tegengegaan en inhoudelijk debat op basis van wetenschap en argumenten zal leidend worden. Politiek theater voor de bühne hebben we nu wel genoeg gezien.

​

• Het uitbreken uit de fractiediscipline juicht Splinter toe. Afsplitsers mogen geen tweederangs Kamerleden zijn. Zij behouden hun volledige spreektijd. Deze wordt niet langer gehalveerd. Zij krijgen weer stemrecht in alle commissies en mogen net zo veel vragen stellen tijdens het vragenuur als andere Kamerleden. Het fractiebudget zoals dat nu voor afsplitsers is vastgesteld is voldoende. Hiermee wordt voorkomen dat afsplitsers uit economische overwegingen hun besluit nemen.

Koningshuis

​

Het Koningshuis is volgens Splinter aan modernisering toe. Zo vullen wij het ceremonieel koningschap in:

​

• De rol van de koning wordt teruggebracht tot alleen ceremonieel naar Zweeds model.

​

• De maatschappelijke toegevoegde waarde van het Koningshuis, bijvoorbeeld voor het MKB, wordt inzichtelijk gemaakt: wat doet het Koningshuis in binnen- en buitenland? Welke invloed hebben de leden van het Koningshuis op handel, diplomatieke betrekkingen en beleid? Dit zal de financiële waardering van het Koningshuis en haar leden moeten reflecteren.

​

• Alle directe en indirecte kosten van het Koningshuis volledig transparant gemaakt. Financiële tegemoetkomingen en vergoedingen worden kritisch bekeken. Onnodige uitgaven, zoals voor het jachtdepartement, worden afgeschaft.

​

• Koning Willem-Alexander, koningin Máxima en prinses Beatrix gaan net als iedereen belasting betalen over hun persoonlijke inkomen, net als de andere leden van het Koningshuis.

​

Burgerinspraak

​

• Bindend correctief referendum wordt ingevoerd, zowel landelijk als lokaal. Burgers kunnen het initiatief nemen voor het houden van een referendum wat de overheid vervolgens zal faciliteren. De hoeveelheid steun, in de vorm van de benodigde handtekeningen, wordt bepaald op basis van het inwoneraantal op gemeentelijke en provinciaal niveau. Landelijk zouden dat 300.000 handtekeningen moeten zijn.

​

• Ook de overheid zelf kiest periodiek onderwerpen uit waarvan het gewenst wordt geacht dat een advies of uitspraak wordt gevraagd aan burgers, bijvoorbeeld bij voorstellen die te maken hebben met lichamelijke integriteit of medisch-ethische kwesties.

​

• Referenda worden gelijktijdig met reguliere verkiezingen gehouden.

​

• Burgerinspraak naar Scandinavisch voorbeeld, inclusief e-democracy; digitale toepassingen die de invloed en de informatiepositie van de burger vergroten.

​

• Splinter vindt dat jongeren vanaf 16 jaar al mee moeten kunnen praten en beslissen over hun toekomst. Wij pleiten voor het verlagen van de kiesgerechtigde leeftijd naar 16 jaar. Ook naar kinderen die jonger zijn dan 16 moet geluisterd worden: de overheid heeft een belangrijke taak om participatie van minderjarige kinderen mogelijk te maken. De rechten van kinderen en toekomstige generaties moeten mee worden genomen in toekomstig beleid en kinderen moet de ruimte gegeven worden om op te komen voor hun rechten. Splinter pleit in navolging van kinderrechtenorganisaties dat kinderen de mogelijkheid moet worden geboden zich te beklagen wanneer hun kinderrechten in het geding zijn. Dit kan Nederland doen door het Optioneel Protocol III inzake een Communicatieprocedure behorende bij het VN-Kinderrechtenverdrag te ondertekenen en te ratificeren.

 

Betrouwbare regering/overheid

​

Recentelijk is de rechtsstaat vaak in het nieuws omdat deze op veel plekken in de wereld in toenemende mate onder druk staat. Vroeger leek dat vooral een probleem van erkende dictaturen of nepdemocratieën ver van ons bed. Die bestaan overigens nog steeds volop: de onderdrukking van Oeigoeren in China, van mensenrechtenactivisten in de Arabische wereld, van democratisch gezinde burgers in Belarus of van de inheemse volkeren van Brazilië zijn slechts enkele uit talloze voorbeelden.

​

Maar tegenwoordig komt die druk ook heel dichtbij. In de EU, waar de regeringen van Polen en Hongarije de vrijheid van pers, rechters en minderheden ernstig willen beknotten of in Frankrijk, waar kabinet en parlement aanstalten maakten om het filmen van disproportioneel politiegeweld strafbaar te stellen. In een land als Frankrijk zie je dan dat het samenspel van rechtsstaat en democratie het mogelijk maakt dat zo’n plan onder enorme publieke druk wordt ingetrokken. In een ideale democratische rechtsstaat had de discussie zelfs niet plaatsgevonden.

​

Ook in Nederland bestaat dergelijke druk op de rechtsstaat. Een voorbeeld. Aan het begin van de zomer van 2020 stelde het kabinet een Coronaspoedwet voor waarin de Minister zichzelf enorme bevoegdheden toekende en de Tweede Kamer nogal eens buiten spel zette. Na forse debatten werd ver na de zomer een Coronaspoedwet aangenomen, die meer in balans was. Prompt probeerde het kabinet de kersverse Coronaspoedwet te omzeilen door op basis van een heel andere wet - die betrekking heeft op situaties in een noodtoestand - met een avondklok te dreigen in de bestrijding van het virus.

​

We moeten in Nederland niet willen dat de overheid de wet behendig aanwendt met als doel zichzelf er feitelijk boven te plaatsen. Andere voorbeelden waarin de overheid zich niet aan de eigen wetten houdt zijn: het traag en gebrekkig voldoen aan informatieverzoeken op basis van de Wet Openbaarheid Bestuur (Wob) en de inferieure informatiepositie van de Tweede Kamer (art. 68 Gw), waardoor feitelijk de pers én het parlement hun controlerende taak niet kunnen uitoefenen.

​

Maar één van de meest schrijnende en ontluisterende voorbeelden van waar het verkeerd aanwenden van overheidsmacht en laakbaar/onrechtmatig handelen van de overheid toe kan leiden is de kinderopvangtoeslagaffaire. Daarin viel voor onschuldige burgers niet te ontsnappen was aan een vooringenomen overheid. De gevolgen namen nachtmerrieachtige proporties aan in het dagelijkse leven van velen.

​

Splinter wil dat de overheid weer betrouwbaar wordt voor en dienstbaar aan de burgers:

​

• De overheid dient haar macht aan te wenden om de noodzakelijke gemeenschappelijke noden te voorzien en voor niets anders. Een dienende overheid die er is voor haar burgers en niet andersom.

​

• Overheid, bedrijfsleven en samenleving moeten zich anders tot elkaar gaan verhouden; instituties moeten we herbouwen en checks & balances herstellen.

​

• Controle en transparantie van overheidsmacht zijn onmisbaar. Een zelfbewuste overheid is uit zichzelf transparant, onderwerpt zich vrijwillig aan gedegen controle en is niet bang voor kritiek; het doet geen afbreuk aan de overheidsorganisatie, het is juist het begin van verbetering.

​

• De desastreuze focus op rechtspinnen wat krom is, de cultuur van koste wat het kost fouten verbergen, moet met wortel en tak worden uitgeroeid.

​

• Positie Ombudsman moet worden versterkt.

​

• Er komt een Fiscale Ombudsman.

​

• Klokkenluiders die ondanks hun eigen kwetsbare positie misstanden aan de kaak stellen moeten beschermd worden. Daarom pleit Splinter voor een nieuwe klokkenluidersregeling waar niet enkel ambtenaren in dienst onder vallen, maar ook personen met een tijdelijke aanstelling en ZZP’ers.

​

• Een aparte wet die de onafhankelijke positie van toezichthouders regelt is hard nodig; toezichthouders vallen daarmee niet onder de ministeries, maar zijn echt onafhankelijk en kunnen rechtstreeks door het parlement worden gehoord.

​

• Onrechtmatige vernietiging van archieven wordt een strafbaar feit en wordt daadwerkelijk bestraft; de Inspectie Overheidsinformatie en Erfgoed moet stevig toezicht kunnen doen.

​

• Elke overheidsbrief moet in begrijpelijk Nederlands worden geschreven, inclusief naam en contactgegevens van een individuele ambtenaar die het dossier behandelt en de brief kan toelichten.

​

• Werken voor de overheid moet weer iets worden om trots op te zijn.

​

• De communicatieafdelingen met alle spindoctors moeten kleiner, de afdelingen die de Wob-verzoeken beoordelen en verstrekken moeten groter met als doel optimale transparantie te leveren. Dus niet een legertje aan juristen om te beoordelen hoe de overheid onder een Wob-verzoek uit kan komen.

​

• Informatievoorziening aan de Eerste en Tweede Kamer, art 68 Gw, wordt niet langer met voeten getreden. Het zou mogelijk moeten zijn om strafbaarstelling te realiseren wanneer er steun is van 1/3 van de zittende Tweede Kamerleden.

​

• Invloed van lobbyisten wordt aan banden gelegd. Bij onderhandelingen en akkoorden in samenwerking met brancheorganisaties en de betrokken sectoren, wordt de onderhandeling openbaar gemaakt. Politieke partijen maken in een lobbyregister bekend met welke lobbyisten zij samenwerken.

​

• Bij beïnvloeding van onderzoeken die onafhankelijk hadden behoren te zijn door de overheid, worden klokkenluiders beschermd. Dat gebeurt nu niet.

​

• Wet Openbaarheid Bestuur wordt herzien.

 

Laatste update: 15 februari 2021