NATUUR & BIODIVERSITEIT

Naar een nieuwe relatie met de natuur

In onze verstedelijkte samenleving dreigen wij steeds verder af te komen staan van onze oorsprong, de natuur. Tegelijkertijd maken wij onverminderd deel uit van de natuur en is ons lot onlosmakelijk verbonden met de natuur. Als het slecht gaat met de natuur, zoals nu overduidelijk het geval is, dan grijpt dat ook in op onze samenleving, ons welzijn en uiteindelijk onze welvaart.

Nederland bungelt in Europa onderaan waar het de omvang van de natuur betreft en de kwaliteit van dat kleine beetje natuur is ook nog eens ver onder de maat.

Slechts 4% van onze natuurgebieden is in goede staat, het aantal wilde dieren is hier sinds 1990 gehalveerd en de oorspronkelijke biodiversiteit, de soortenrijkdom van fauna en flora, is nu al afgenomen met 85% procent. Die schrikbarende situatie zegt veel over hoe wij in de afgelopen periode met onze natuur zijn omgegaan. Dat moet radicaal anders.

Splinter vindt het hoog tijd voor een herwaardering van onze relatie met de natuur. Alleen al uit eigenbelang zullen we de natuur – flora en fauna, natuurlijke leefmilieus en processen, bodem en landschappen – veel beter moeten gaan beschermen en beheren dan tot nu toe het geval is. Dat is van doorslaggevend belang voor ons leefmilieu, voor onze gezondheid en voor de generaties die na ons komen. De overheid heeft een grote verantwoordelijkheid om de natuur in de komende jaren robuuster maken, te beschermen en verbinden, te zorgen dat de afbraak van de natuur stopt en dat de biodiversiteit zoveel mogelijk wordt hersteld.

Splinter wil Nederland gezonder en leefbaarder maken. Dit vanuit het perspectief van ‘Brede Welvaart’ (zie ook het hoofdstuk Economie). Het tot stand brengen van meer harmonie in de verhouding met de natuur is daarbij essentieel. De urgentie daarvan is door de coronacrisis nog verder toegenomen.

Groene steden

De leefbaarheid is voor veel stadsbewoners steeds meer in het geding. Door verstenen en verdichten dreigen onze steden te verworden tot steenwoestijnen, die bovendien niet zijn aangepast aan de klimaatverandering. Dat leidt niet alleen tot onhoudbare opwarming van de woonomgeving in warme zomers, maar ook tot wateroverlast bij de steeds vaker voorkomende extreme regenval. Ook vindt een toenemende concentratie van mensen plaats op een klein oppervlak, waarbij de beschikbare groene ruimte per inwoner nog verder onder de norm van de Verenigde Naties daalt. Met alle denkbare gevolgen voor de sociale en fysieke gezondheid. Splinter wil de steden daarom nadrukkelijk niet verder verstenen en verdichten, maar leefbaarder en klimaatbestendig maken door ruimte te geven aan stadsnatuur en vergroening (zie ook hoofdstuk Wonen).

Natuureducatie

We zullen in ons land beter met de natuur moeten leren samenleven, duurzamer, met meer begrip en meer respect. De overheid heeft een belangrijke taak waar het erom gaat de burger op een begrijpelijke manier te informeren over de waarde van de natuur voor ons welzijn, maar ook over de gevolgen van de ecologische crisis en over wat er van mensen wordt verwacht om deze crisis te boven te komen. Dit begint bij een grotere rol voor natuureducatie op de basisscholen en in de onderbouw van middelbare scholen. In dit kader moet aan kinderen ook meer gelegenheid geboden worden om in de natuur te verblijven en de natuur daadwerkelijk te leren kennen.

Ook zou de burger betrokken moeten worden bij de vormgeving van het beleid. Zoals het Planbureau van de Leefomgeving (PBL) in 2020 adviseerde: de overheid mag niet meer vergeten om de burger mee te nemen in het vormgeven van beleid. Splinter wil de burger nadrukkelijk meenemen in de vormgeving van het natuurbeleid en de communicatie over het beleid. Daarnaast zou er ruime aandacht moeten komen voor natuureducatie in het onderwijs.

Natuurbescherming en natuurbeheer

De natuurbescherming en het natuurbeheer zijn in ons land gegrondvest op een eigenaardige dynamiek van idealisme en koopmanschap. Er zijn talloze bevlogen natuurliefhebbers die zich in veel gevallen verenigd hebben in tal van idealistische stichtingen en verenigingen. Velen hebben zich ook als lid of donateur verbonden aan de Vereniging Natuurmonumenten en de Provinciale Landschappen. Deze grote spelers zijn behalve natuurbeschermers ook beheerders van natuurgebieden, naast de voormalige staatsonderneming Staatsbosbeheer en kleinere particuliere terreineigenaren.

Het valt voor de natuurbeheerders niet altijd mee om de begroting rond te krijgen, vooral niet sinds de centrale overheid zich in 2010 onder invloed van bezuinigingsdrift en doorgeschoten marktdenken grotendeels heeft teruggetrokken uit de natuurbescherming en zijn verantwoordelijkheden doorschoof naar de provincies.

Ook kreeg het in 1997 verzelfstandigde Staatsbosbeheer de opdracht om zijn begroting voortaan nadrukkelijk op basis van creatief ondernemerschap rond te krijgen. Het gevolg was het deels verschuiven van de zorg voor de natuur naar de zorg om de continuïteit van de organisatie. Ook bij Natuurmonumenten en de Provinciale Landschappen leverde dit noodgedwongen accentverschuivingen op.

De combinatie van natuurbeschermingstaken en de exploitatie van de natuur is ongewenst, ook al omdat in de huidige opzet sprake is van zelfcontrole door de Bosgroepen, de samenwerkingsverbanden van terreineigenaren. Splinter wil dat de centrale overheid de verantwoordelijkheid voor het natuurbeschermingsbeleid en de controle op het beheer door terreineigenaren en uitvoerders weer zelf voor zijn rekening neemt.

Gelet op het grote belang van het versterken van de kwaliteit en kwantiteit van de natuur in ons land en de conflicterende belangen van betrokken partijen, zouden de portefeuilles Landbouw en Natuur weer door verschillende ministeries behartigd moeten worden. Zo wordt een uitruil tussen beiden, ten koste van natuurbehoud, tegengegaan. Natuurbescherming is van vitaal belang voor onze samenleving. Discussie daarover zouden niet vernauwd moeten kunnen worden tot wat beleid gericht op natuurbehoud oplevert voor de landbouw.

Landschappen en bossen

De staat van de natuur in Nederland is nauw verweven met dat van onze natuurlijke landschappen, waaronder de bossen. De inrichting van het Nederlandse landschap is van oudsher sterk bepaald door direct of indirect menselijk ingrijpen. Ook in de afgelopen jaren heeft de mens veel impact gehad op onze natuur, meestal in negatieve zin. Zo leverden klimaatverandering, verdroging, bodemverzuring, verzilting, vermesting van de bodem en een te hoge stikstofbelasting indirect veel schade op, zowel voor de biodiversiteit als voor de vitaliteit van onze bossen.

Daarnaast is er sprake van ongewenste effecten van direct menselijk ingrijpen. Zo leverde het verdwijnen van de helft van alle oorspronkelijke elementen ten gevolge van ruilverkavelingen – bomen en struiken in de vorm van houtwallen, houtsingels, hagen, heggen en bomenrijen – al vóór 1980 een ongekende verarming op van onze landschappen met grote gevolgen voor de biodiversiteit. En daar bleef het niet bij: sinds 2013 werd ruim 11.000 hectare natuur ontbost, terwijl Nederland binnen Europa alleen Ierland achter zich laat voor wat betreft het minste bosareaal.

De ontbossing van terreinen ten behoeve van open natuur en de omvangrijke kap van bomen in bestaande bossen heeft dan ook geleid tot veel maatschappelijke onrust. Dit vormde voor de minister van Landbouw, Natuur en Voedselveiligheid (LNV) en de gezamenlijke provincies aanleiding voor het doen opstellen van de Bossenstrategie. De vooral vanuit een bosteeltkundige invalshoek geschreven nota ‘Bos van de toekomst’ van november 2020, die de uitwerking omvat van de ambities en doelen van de landelijke Bossenstrategie en beleidsagenda 2030, stuit echter op ernstige bezwaren. Zo wordt kaalkap tot een halve hectare als normale praktijk toegestaan, terwijl uit recent uitgevoerd wetenschappelijk onderzoek blijkt dat kaalkap ‘schadelijk is voor de biodiversiteit en het klimaat’.

Ook de in de nota voorgestelde ‘revitalisering’ ten bedrage van 1,5 miljard euro is in hoge mate controversieel. De kostbare ingrepen in de bestaande natuur blijken het omgekeerde op te leveren van wat men met de Bossenstrategie voor ogen had: het versterken van de vastlegging van CO. En versterking van de biodiversiteit in bossen.

Splinter kiest daarom voor een alternatieve bossenstrategie die uitgaat van beperkt menselijk ingrijpen in bossen en een beperkte oogst van hout. Een bossenstrategie ook die bijdraagt aan het vastleggen van koolstof en leidt tot een toename van de biodiversiteit. De keuze voor deze benadering betekent ook het vergroten van de recreatieve betekenis en de belevingswaarde van onze bossen.

De publieke middelen die zijn gereserveerd voor de revitalisering van bestaand bos, kunnen veel beter worden bestemd voor de uitbreiding van natuurgebied in de vorm van ‘buffernatuur’, zoals hieronder omschreven.

Natuur en recreatie

De natuur is voor velen een bron van ontspanning en inspiratie. Het recreatieve verblijf in de natuur heeft een aantoonbaar positief effect op de gezondheid, zowel fysiek als psychisch.

Er is al geruime tijd een toenemende behoefte aan recreatiemogelijkheden in de natuur: dicht bij de eigen woonplaats, op het water, tijdens korte vakanties in eigen land of een dagtrip naar de meer grootschalige natuurgebieden. Met de toenemende drukte, verstening en zomerse opwarming van de steden, neemt deze behoefte verder toe.

Natuurbelang en recreatief belang staan soms op gespannen voet. Intensief recreatief gebruik kan verstoring of schade opleveren voor flora en fauna, met name bij ongewenst gedrag van recreanten met minder respect voor de natuur.

Uitbreiding van natuur voor recreatief gebruik is zeer gewenst. De ontwikkeling van nieuwe natuur bij de steden en in groene bufferzones rond bestaande (beschermde) natuurgebieden, biedt niet alleen een oplossing voor de recreatiebehoefte, maar ook ruimte voor bomen voor de opslag van CO2. De bufferzones bevorderen ook de biodiversiteit, want zij helpen om de schadelijke stikstofdepositie buiten de beschermde natuur te houden en gaan verdroging tegen.

In deze zones worden industrie, intensieve landbouw en windturbines geweerd, wordt het waterpeil niet kunstmatig laag gehouden zoals op landbouwgrond wel het geval is en zijn vermesting en landbouwgif verboden. Wel wordt hier meer intensieve recreatie en een recreatieve infrastructuur, waaronder (niet doorgaande) verharde wegen, verharde parkeerterreinen, beperkte horeca en mountainbikeroutes, toegestaan. Daarmee ontstaan ook kansen voor ondernemers in de sfeer van recreatie en horeca. Uit de beschermde natuur, waar het natuurbelang voorop staat, wordt de harde infrastructuur geleidelijk teruggetrokken.

De ecologische hoofdstructuur (EHS) zoals deze gepland was, wordt alsnog afgemaakt en met elkaar verbonden. Dit moet uiterlijk 2025 klaar zijn. Natuurgebieden worden met elkaar verbonden om deze robuuster te maken en migratie van wilde dieren te bevorderen. Ook wordt er ingezet op het ontwikkelen van nieuwe natuur en het teruggeven van landbouwgrond aan de natuur.

Natuurgebieden worden niet meer in de uitverkoop gedaan om het wegvallen van subsidies aan bijvoorbeeld Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten op te vangen. Het natuurbeheer moet weer de middelen krijgen die het nodig heeft om de natuur in stand te houden en robuuster te maken. Daar past het verplicht naar verdienmodellen zoeken niet bij. Dus geen natuur opofferen aan allerlei economische activiteiten. Ook festivals in kwetsbare natuur hoeven dan niet meer plaats te vinden als noodsprong om geld voor natuurbeheer te vinden.

Natuur zou in principe niet opgeofferd moeten worden voor economische activiteiten en projecten. Natuur die eenmaal verdwenen is komt niet of heel moeilijk weer terug. Natuur die onverhoopt toch verdwijnt, dient in de nabije omgeving gecompenseerd te worden met nieuwe natuur. Splinter wil wettelijk vastleggen dat de natuur die opgeofferd wordt, dubbel gecompenseerd moet worden in de nabije omgeving.

Splinter wil juridische rechten verlenen aan unieke natuurgebieden of kwetsbare mariene ecosystemen, waardoor zij de status verwerven van rechtspersoon. Bij het erkennen van een stuk natuur als rechtspersoon is de natuur een zelfstandige en gelijkwaardige entiteit in het juridisch proces. Door unieke natuurgebieden en ecosystemen rechten te geven, kunnen we de gezondheid van mensen en het behoud van een leefbare aarde voor toekomstige generaties, veel beter garanderen. Andere landen gingen ons daarin al voor, zo werden bijvoorbeeld in Ecuador in 2008 de rechten van natuur opgenomen in de Grondwet.

Stiltegebieden blijven stil.

Er moet ingezet worden op het creëren van nieuwe natuur. Bijvoorbeeld bij de Marker Wadden, Oostvaarderwold en in de Brabantse Peel. Ook gebieden die kampen met arme grond, bodemdaling of verzilting, willen we rust geven in de vorm van nieuwe natuur. Deze gronden zijn toch niet (meer) aantrekkelijk voor de landbouw.

We volgen graag het voorbeeld van andere groene partijen die inzetten op minstens 100.000 hectare aanleg van nieuwe natuur. Dat is een gebied zo groot als de Veluwe. Met de inkrimping van de veehouderij door een einde aan de bio-industrie oftewel de intensieve veehouderij (zie hoofdstuk Landbouw), komt daar ruimte voor. Ook het aanplanten van 17 miljoen extra bomen, voor iedere Nederlander een boom, is een initiatief dat Splinter van harte ondersteunt. In de provincie Utrecht wordt al onderzocht hoeveel extra bos aangeplant kan worden; laten we dat uitbreiden.

Door een einde te maken aan de intensieve veehouderij en omschakeling naar kleinschalige, diervriendelijke kringlooplandbouw, krijgt de natuur weer lucht. Het stikstofprobleem wordt daarmee grotendeels opgelost.

Rondom natuurgebieden komen groene bufferzones die de natuur beschermen tegen stikstofuitstoot en verdroging. In deze zones worden industrie, intensieve landbouw en windturbines geweerd, wordt het waterpeil niet kunstmatig laag gehouden zoals op landbouwgrond wel het geval is en zijn vermesting en landbouwgif, zoals glyfosaat, verboden.

In deze bufferzones wordt meer intensieve recreatie en recreatieve infrastructuur, waaronder (niet doorgaande) verharde wegen, verharde parkeerterreinen, beperkte horeca en mountainbikeroutes toegestaan, terwijl in de beschermde natuur, waar het natuurbelang voorop staat, de harde infrastructuur sterk wordt gereduceerd.

Splinter wil de biodiversiteit herstellen door de aanpak van stressfactoren in het milieu, waaronder vermesting, verzuring en verdroging. Vermindering van strikstofdepositie in bossen en houtkap krijgen prioriteit.
In 2030 wil Splinter het stikstofgehalte gehalveerd hebben ten opzichte van 2020.

Op plekken waar het kan en waar recreanten geen schade aanrichten door hun aanwezigheid, moeten natuurgebieden worden opengesteld. Om binding te krijgen met de natuur en voor een gezonde geest in een gezond lichaam, is het van belang dat zoveel mogelijk mensen in de natuur kunnen recreëren, zonder dat natuurschade ontstaat door overmatige recreatieve druk.

Het decentraliseren van natuurbeleid naar de provincies en gemeenten was een grote fout. Dat moet worden teruggedraaid, in het belang van kwetsbare natuur en diersoorten. Als provincies eigen lijsten van icoonsoorten en mate van bescherming mogen bepalen, dan ontbreekt de nationale regie en het centrale overzicht volledig. Natuurbeleid hoort weer volledig onder verantwoordelijkheid en centrale regie van de Rijksoverheid te vallen. Inclusief resultaatverplichting, afrekenbare (tussen)doelen en periodieke voortgangsrapportage aan de Kamer.

De ecologie in de Noordzee, de Waddenzee en het IJsselmeer dient beter beschermd te worden. De biodiversiteit van de Noordzee staat onder grote druk.

We geven water en rivieren de ruimte. De Nederlandse kusten blijven open. Geen bouwwerken in de duinen die onze natuurlijke bescherming tegen het water en het unieke duinlandschap verstoren en beschadigen.
In het buitenland is het geven van rechten aan de natuur, bijvoorbeeld door een rechtspersoonlijkheid, al een beproefde methode gebleken om natuur beter te beschermen. Het Waddengebied is een natuurgebied dat daarvoor in aanmerking zou moeten komen.

Ecocide, het (grootschalig) beschadigen of vernietigen van natuur en ecosystemen wordt strafbaar.

Lichtvervuiling, landschapsvervuiling en andere vormen van verstoring van natuurgebieden worden strenger aangepakt. Nederland is inventief genoeg om daar oplossingen voor te bedenken die zowel mens als de natuur verder helpen.

Weids landschap houden we weids. De ‘verdozing’ van Nederland moet worden tegengegaan. Steeds meer mensen hebben heimwee naar het open Nederlandse landschap dat zo kenmerkend is. Dat noemt men ook wel ‘landschapspijn’. Splinter zet zich in om dat proces te keren.

Splinter ondersteunt een ‘Parijs akkoord voor de natuur’: de wereldwijde achteruitgang van biodiversiteit moet zo snel mogelijk stoppen.

Splinter kiest voor een bosbeleid dat uitgaat van het zoveel mogelijk intact houden van het bos als levensgemeenschap, beperkt menselijk ingrijpen en een beperkte oogst van hout. Een bosbeleid dat bijdraagt aan het vastleggen van koolstof en leidt tot een toename van de biodiversiteit. Een benadering ook met een grotere recreatieve betekenis en belevingswaarde voor onze bossen. Het beleid richt zich op het doen ontstaan van natuurlijke bossen met als primair doel het bevorderen van de biodiversiteit, de optimale opslag van CO2 in bomen en recreatie.

Splinter streeft naar de handhaving en uitbreiding van bestaande groene landschapselementen in de vorm van houtwallen, houtsingels, hagen, heggen en bomenrijen.

Splinter wil de invoering van een nieuwe compensatienorm bij de kap van bomen binnen gemeentegrenzen op basis van de reële vervangingswaarde. Daarbij moet rekening gehouden worden met waarde-aspecten als beleving in het straatbeeld, opvang van hemelwater, temperatuurmatiging en CO2-opslag.

Splinter wil de burger nadrukkelijk meenemen in de vormgeving van het natuurbeleid en de communicatie over het beleid.

Splinter streeft naar een aanzienlijke verruiming van de aandacht voor de natuureducatie op basisscholen en in de onderbouw van middelbare scholen. Ook moet aan kinderen meer gelegenheid geboden worden om in het kader van de natuureducatie of vrijetijdsbesteding, in de natuur te verblijven en de natuur daadwerkelijk te leren kennen.

natu1

natu2

natu3

natu4