De bescherming van de rechtsstaat ligt tegenwoordig elke politicus op de lippen bestorven. Niet zonder reden, zo blijkt deze week wel weer, waarin het demissionaire kabinet alles uit de kast trok om de onafhankelijke rechtsgang rücksichtlos naar zich toe te trekken. Splinter blijft dan ook waakzaam.
Zoals bekend, deed de rechtbank in Den Haag woensdag 16 februari uitspraak in kort geding in een zaak die Viruswaarheid.nl tegen de Staat had aangespannen. In die uitspraak werd geoordeeld dat de Staat – in dit geval: het kabinet - ten onrechte een oude noodwet uit 1953 (de ‘Wbbbg’) van stal had gehaald om de invoering van de avondklok te legitimeren.
Splinter deelt het weloverwogen oordeel van de rechter. Kabinet en Tweede Kamer hebben in 2020 maandenlang gestecheld over de inhoud van de speciale, tijdelijke coronawet. Grootste struikelblok in de ontwerpwet was de wijze waarop de Minister van Volksgezondheid uitzonderlijk veel macht naar zich toe trok door de volksvertegenwoordiging buiten spel te zetten.
De eveneens zeer controversiële avondklok kwam in het hele concept niet voor en iedere suggestie daartoe werd in 2020 zowel binnen de coalitie als in het parlement verworpen.
Uiteindelijk trad de coronawet op 1 december 2020 inwerking in een door de Tweede Kamer afgedwongen aanpassing. De handtekening van de Koning op de coronawet was nog niet droog of het kabinet kwam, alle politieke weerzin en zijn demissionaire status ten spijt, weer op de proppen met de avondklok – dit keer op basis van die oude en obscure Wbbbg.
Terecht hekelt de rechtbank deze doorzichtige ‘truc’. Om te beginnen ontkrachtten de eerdere parlementaire discussies over en verwerping van de avondklok het idee dat er een extreem acute noodzaak voor de avondklok was ontstaan, zoals de Wbbbg vereist. Verder bestond er geen enkele juridische of maatschappelijke reden om de avondklok buiten de coronawet te houden: die heeft immers juist tot doel om één overzichtelijk en eenduidig wettelijk instrument te scheppen voor alle coronamaatregelen.
Maar de dag was bepaald nog niet om. De Staat ging prompt in spoedeisend hoger beroep tegen de uitspraak van de rechtbank. Dat gebeurde diezelfde 16 februari bij het gerechtshof in Den Haag, waar de zittende raadsheren door Viruswaarheid.nl werden ‘gewraakt’ omdat twijfel bestond over de onpartijdigheid van het hof. Wraking gebeurt zelden en is een zeer gevoelige kwestie.
Wat volgde was evenwel een verbluffend staaltje van bestuurlijk spierballenvertoon ten koste van de rechtsstaat. Het gerechtshof kwam de wens van het kabinet tot superspoed tegemoet door in allerijl een wrakingskamer in te stellen die het wrakingsverzoek supersnel afwees zodat de oorspronkelijke raadsheren konden blijven zitten. Ook gaf het hof gehoor aan de wens van het kabinet om de werking van de uitspraak van de rechtbank te schorsen. Dit geschiedde rond half negen in de avond, keurig op tijd om de avondklok vanaf 9 uur te handhaven.
Als men bedenkt hoe lang en wanhopig de gedupeerden in de kindertoeslagenaffaire hebben moeten vechten bij vele overheidsinstanties waaronder de rechterlijke macht, dan mag diezelfde overheid in de gedaante van het kabinet zich wel bijzonder gelukkig prijzen dat het gerechtshof Den Haag zo welwillend tegenover zich trof.
Het beste kwam echter nog. Voor het kabinet was zelfs deze meegaandheid van hof Den Haag nog niet voldoende. In plaats van die enkele uren gedurende wraking en behandeling van hoger beroep rustig af te wachten, maakte het kabinet zonder blikken of blozen gebruik van zijn unieke positie door beslag te leggen op de zendtijd van de NOS om in een persconferentie zijn op virologisch advies gebouwde standpunten in deze rechtsgang nog eens te herhalen èn te herhalen èn te herhalen. De kerntaak van de NOS als publieke omroep is onafhankelijke nieuwsvoorziening. Door een vol uur alleen voor het kabinet in te lassen heeft de NOS haar belangrijkste opdracht versaagd.
Het hof in hoger beroep zal mogelijk het oordeel van de rechtbank in stand laten maar het kabinet tijd gunnen om de situatie te herstellen. Inmiddels werkt het demissionaire kabinet dan ook naarstig aan zijn nieuwste spoedwet ter vervanging van de Wbbbg als basis voor de avondklok zodat vonnis in hoger beroep en spoedwet qua timing waarschijnlijk perfect zullen aansluiten.
Maar zo’n resultaat doet niet af aan de uitzonderlijke krachtmeting die het kabinet, dat door een onafhankelijke rechter op goede gronden was teruggefloten, met de rechtsgang in Nederland is aangegaan om tot elke prijs zijn gelijk te halen.
Samen tegen Corona. Deze slogan van de overheid valt overal te lezen. Samen impliceert evenwicht en proportionaliteit. Samen betekent ook dat we elkaar de ruimte gunnen - juist waar grote verschillen van mening bestaan. We hoeven absoluut elkaars visies niet te delen. In de rechtsstaat die Nederland is, wil en moet zijn, is het wèl zaak dat we op elk moment een gelijk speelveld voor alle partijen blijven scheppen. En al helemaal in en rondom de gang naar de rechter.
In haar nieuwe samenstelling moet de Tweede Kamer straks daarom nog veel meer gebrand zijn op bescherming van de rechtsstaat. Zeker tegenover een nieuw kabinet, mogelijk geleid door dezelfde premier: want het is één ding om graag de regie te voeren maar een heel ander ding om uit ongebreidelde controlebehoefte de rechtsstaat te overschreeuwen.
Splinter is gebrand op die bescherming van de rechtsstaat. Stem daarom Splinter.
Mr. Mauritius Wijffels